باسیلوس سرئوس چیست و چگونگی تشخیص آن

 

باسیلوس سرئوس یک باکتری گرم مثبت، میله‌ای شکل، هوازی و خاک‌زی است که به‌طور گسترده در محیط‌های مختلف از جمله خاک، گیاهان و مواد غذایی یافت می‌شود. این باکتری به‌دلیل توانایی تولید سموم مختلف و ایجاد مسمومیت غذایی در انسان، حائز اهمیت است. باسیلوس سرئوس، به‌ویژه در غذاهای نشاسته‌ای مانند برنج، پاستا و غلات، به‌خوبی رشد می‌کند و می‌تواند باعث ایجاد دو نوع مسمومیت غذایی متفاوت شود: سندرم استفراغ آور و سندرم اسهالی.

ویژگی‌های باسیلوس سرئوس

شکل ظاهری: باسیلوس سرئوس باکتری میله‌ای شکل و گرم مثبت است که به صورت تکی یا زنجیره های کوتاه دیده می‌شود.

اسپور: این باکتری قادر به تشکیل اسپور مقاوم است که به آن اجازه می‌دهد در شرایط نامساعد محیطی مانند دماهای بالا و کمبود مواد مغذی زنده بماند. اسپورها می‌توانند در غذاها و محیط‌های مختلف برای مدت طولانی باقی بمانند و در شرایط مناسب جوانه بزنند.

حرکت: باسیلوس سرئوس متحرک است و از طریق تاژک‌های اطراف خود حرکت می‌کند.

هوازی: این باکتری هوازی اجباری نیست و در حضور و عدم حضور اکسیژن نیز می تواند رشد کند، اما بهتر در شرایط هوازی رشد می‌کند.

محل زندگی: باسیلوس سرئوس به طور گسترده در محیط‌های مختلف از جمله خاک، آب، هوا، گیاهان و مواد غذایی یافت می‌شود.

تولید سموم: مهم‌ترین ویژگی باسیلوس سرئوس، توانایی تولید سموم مختلف است که می‌توانند باعث ایجاد مسمومیت غذایی شوند.

تشخیص باسیلوس سرئوس

کشت باکتری: نمونه‌های غذایی یا مدفوع بیمار در محیط‌های کشت انتخابی مانند آگار مانیتول زرده تخم‌مرغ (MYP) کشت داده می‌شوند. باسیلوس سرئوس بر روی این محیط‌ها کلنی‌های صورتی رنگ با هاله رسوب‌گذاری (ناشی از فعالیت فسفولیپاز) ایجاد می‌کند.

آزمایش‌های بیوشیمیایی: آزمایش‌های بیوشیمیایی مختلفی مانند کاتالاز، اکسیداز، تخمیر قندها، هیدرولیز ژلاتین و لیپاز برای شناسایی دقیق‌تر باسیلوس سرئوس انجام می‌شود.

روش‌های مولکولی: روش‌هایی مانند PCR برای شناسایی ژن‌های تولید کننده سموم استفاده می‌شوند.

آزمایش‌های سم شناسی: در برخی موارد، سموم باسیلوس سرئوس به صورت مستقیم در غذاها یا نمونه های بالینی شناسایی می شوند.

برای جداسازی، شناسایی و شمارش باسیلوس سرئوس، از محیط‌های کشت مختلفی استفاده می‌شود. این محیط‌ها معمولاً حاوی مواد مغذی لازم برای رشد باکتری، عوامل انتخابی برای مهار رشد سایر باکتری‌ها و مواد شاخص برای تشخیص باسیلوس سرئوس هستند.

روش‌های شمارش باسیلوس سرئوس

برای شمارش باسیلوس سرئوس، از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که معمولاً شامل مراحل زیر است:

تهیه سوسپانسیون اولیه:

ابتدا نمونه غذایی یا محیط مورد نظر را در یک محلول استریل (مانند سالین یا بافر فسفات) رقیق کرده و خوب مخلوط می‌کنیم تا یک سوسپانسیون همگن بدست آید.

رقیق سازی‌های متوالی:

برای کاهش تعداد باکتری‌ها و تسهیل شمارش، سوسپانسیون اولیه را به صورت متوالی رقیق می کنیم. معمولاً رقت‌های ده برابر (10^-1, 10^-2, 10^-3 و غیره) تهیه می شود.

کشت در محیط آگار:

مقدار مشخصی از هر رقت را بر روی محیط کشت مناسب (معمولاً MYP یا PEMBA) پخش کرده یا با روش پورپلیت کشت می دهیم.

انکوباسیون:

پلیت‌های حاوی محیط کشت را در دمای مناسب (معمولاً 30 درجه سانتیگراد) و برای مدت زمان مشخص (معمولاً 24 تا 48 ساعت) انکوبه می‌کنیم.

شمارش کلنی‌ها:

پس از انکوباسیون، پلیت‌ها را بررسی کرده و تعداد کلنی‌های باسیلوس سرئوس (کلنی‌های صورتی با هاله رسوب‌گذاری در MYP یا آبی-سبز فیروزه ای با هاله رسوبگذاری در PEMBA) را شمارش می‌کنیم.

محاسبه تعداد باکتری در نمونه اولیه:

تعداد کلنی‌ها را در رقت مربوطه ضرب کرده و سپس حجم تلقیح را در نظر می‌گیریم تا تعداد باکتری‌های باسیلوس سرئوس در نمونه اولیه به دست آید.

واحد شمارش معمولاً به صورت CFU/g (مستعمره در گرم) یا CFU/ml (مستعمره در میلی لیتر) گزارش می‌شود.

روش‌های شمارش جایگزین

علاوه بر روش‌های کشت، روش‌های دیگری نیز برای شمارش باسیلوس سرئوس وجود دارند:

روش‌های شمارش سریع:

روش‌های مبتنی بر PCR یا real-time PCR که می‌توانند به سرعت حضور و تعداد باکتری را تشخیص دهند.

روش‌های ایمونولوژیک مانند الایزا که می‌توانند آنتی‌ژن‌های باسیلوس سرئوس را تشخیص دهند.

روش‌های اسپکتروفتومتری که میزان کدورت محلول باکتری را اندازه گیری می کنند و تعداد را به طور غیرمستقیم تخمین می زنند.

روش‌های شمارش مستقیم میکروسکوپی:

با استفاده از لام نئوبار و شمارش مستقیم باکتری‌ها در زیر میکروسکوپ (که اغلب با رنگ‌آمیزی نیز همراه است).

نکات مهم در شمارش باسیلوس سرئوس

انتخاب محیط کشت مناسب: انتخاب محیط کشت مناسب با توجه به نوع نمونه و هدف آزمایش بسیار مهم است.

رقیق سازی مناسب: رقیق سازی باید به گونه‌ای انجام شود که کلنی‌ها به صورت جدا از هم روی پلیت رشد کنند و شمارش آنها آسان باشد.

انکوباسیون دقیق: دما و زمان انکوباسیون باید دقیقاً کنترل شود تا نتایج قابل اطمینان باشند.

شمارش صحیح: شمارش کلنی‌ها باید به دقت انجام شود و کلنی‌های باسیلوس سرئوس از سایر کلنی‌ها متمایز شوند.

تکرار آزمایش: برای اطمینان از صحت نتایج، آزمایش باید حداقل دو بار تکرار شود.