بوتیرومتر چیست و چه کاربردی دارد؟

بوتیرومتر (Butyrometer) یک ابزار آزمایشگاهی است که برای اندازه‌گیری درصد چربی در شیر و محصولات لبنی به کار می‌رود. این دستگاه برای تعیین مقدار چربی در نمونه‌های شیر و فرآورده‌های آن مثل ماست، کره، پنیر و سایر محصولات لبنی استفاده می‌شود. اصول کار بوتیرومتر بر پایه جداسازی و شبیه‌سازی چربی از سایر ترکیبات موجود در شیر است.

بوتیرومترها بر اساس نوع کاربرد و دقت مورد نیاز، دسته‌بندی می‌شوند. در اینجا به انواع رایج‌تر و درصدهای اندازه‌گیری آن‌ها اشاره می‌کنیم:

بوتیرومتر استاندارد (شیر):

درصد اندازه‌گیری: این نوع بوتیرومتر معمولاً برای اندازه‌گیری چربی شیر با دامنه 0 تا 10 درصد طراحی شده است. دقت اندازه‌گیری در این مدل‌ها معمولاً 0.1 درصد است.

کاربرد: مناسب برای اندازه‌گیری چربی در شیر خام، شیر پاستوریزه و شیرهای همگن.

بوتیرومتر کره‌ای (کره):

درصد اندازه‌گیری: دامنه اندازه‌گیری این نوع بوتیرومتر معمولاً بین 0 تا 100 درصد است، زیرا کره عمدتاً از چربی تشکیل شده است. دقت اندازه‌گیری در این مدل‌ها معمولاً 0.5 تا 1 درصد است.

کاربرد: مناسب برای اندازه‌گیری چربی کره و محصولات مشابه با درصد چربی بالا.

بوتیرومتر خامه:

درصد اندازه‌گیری: دامنه اندازه‌گیری این نوع بوتیرومتر معمولاً بین 0 تا 40 درصد است، زیرا خامه دارای چربی بالاتری نسبت به شیر است.

کاربرد: مناسب برای اندازه‌گیری چربی خامه و فرآورده‌های آن.

بوتیرومتر پنیر:

درصد اندازه‌گیری: دامنه اندازه‌گیری این نوع بوتیرومتر معمولاً بین 0 تا 40 درصد است، بسته به نوع پنیر.

کاربرد: مناسب برای اندازه‌گیری چربی پنیرهای مختلف.

اجزای بوتیرومتر

به طور کلی، بوتیرومترها از اجزای زیر تشکیل شده‌اند:

لوله مدرج:

این لوله استوانه‌ای شکل از جنس شیشه یا پلاستیک مقاوم به مواد شیمیایی ساخته شده و دارای مقیاس‌های مدرج برای اندازه‌گیری درصد چربی است.

گردنه یا گلوگاه باریک:

در قسمت بالای لوله مدرج، یک گردنه باریک وجود دارد که به عنوان محل قرارگیری درپوش یا لاستیک و همچنین برای کنترل دقیق مقدار نمونه مایع استفاده می‌شود.

درپوش یا لاستیک:

این قطعه در انتهای بالایی لوله قرار می‌گیرد تا از نشت مایعات جلوگیری کند و فشار مناسبی برای جداسازی چربی ایجاد نماید.

بدنه:

بدنه اصلی بوتیرومتر که دربرگیرنده تمام اجزای ذکر شده است.

مقیاس مدرج:

مقیاس مدرج بر روی لوله استوانه‌ای، مقدار چربی را به درصد نشان می‌دهد و بر اساس نوع بوتیرومتر (شیر، کره و غیره) متغیر است.

روش کار با بوتیرومتر (روش دستی - به طور کلی)

روش کار با بوتیرومتر ممکن است بر اساس نوع بوتیرومتر و محصول مورد آزمایش اندکی متفاوت باشد. در اینجا روش کلی کار با بوتیرومترهای دستی (شیشه‌ای) توضیح داده می‌شود:

آماده‌سازی:

ابتدا بوتیرومتر را به دقت تمیز و خشک کنید. اطمینان حاصل کنید که هیچ‌گونه چربی یا آلودگی در آن باقی نمانده باشد.

محلول شیمیایی مخصوص (معمولاً اسید سولفوریک و الکل آمیلیک) را بر اساس دستورالعمل به داخل بوتیرومتر بریزید. حجم و غلظت محلول بسیار مهم است و باید دقیقاً رعایت شود.

اضافه کردن نمونه شیر:

مقدار مشخصی از نمونه شیر (یا محصول لبنی مورد نظر) را با دقت و بدون ایجاد حباب به بوتیرومتر اضافه کنید. معمولاً از پیپت برای این کار استفاده می‌شود.

بستن درپوش:

درپوش یا لاستیک را در گردنه بوتیرومتر قرار دهید و آن را محکم ببندید. اطمینان حاصل کنید که هیچ نشتی وجود ندارد.

مخلوط کردن:

بوتیرومتر را به آرامی تکان دهید تا نمونه شیر و محلول شیمیایی به خوبی مخلوط شوند. در این مرحله، محلول کمی گرم می‌شود که بخشی از فرآیند جداسازی چربی است.

گرم کردن و سانتریفیوژ:

بوتیرومتر را به مدت مشخص در حمام آب گرم یا کوره مخصوص قرار دهید تا چربی‌ها جدا شوند. همچنین، استفاده از سانتریفیوژهای مخصوص برای تسریع جداسازی چربی متداول است.

خواندن نتیجه:

پس از جداسازی کامل چربی، بوتیرومتر را به صورت عمودی نگه دارید و مقدار چربی جدا شده را از روی مقیاس مدرج بخوانید. توجه داشته باشید که خواندن باید از سطح بالای چربی انجام شود.

تمیز کردن:

پس از اتمام کار، بوتیرومتر را به دقت با آب و مواد شوینده تمیز کنید و برای استفاده بعدی خشک کنید.

نکات مهم در کار با بوتیرومتر

دقت در اندازه‌گیری: برای حصول نتیجه دقیق، باید به میزان محلول شیمیایی و نمونه شیر دقت کرد.

مراقبت از بوتیرومتر: بوتیرومترها از جنس شیشه هستند و باید با احتیاط استفاده شوند تا شکسته نشوند.

استفاده از مواد شیمیایی مناسب: استفاده از محلول‌های شیمیایی توصیه شده و رعایت غلظت آن‌ها بسیار مهم است.

کالیبراسیون: برای اطمینان از دقت اندازه‌گیری، بوتیرومترها باید به طور دوره‌ای کالیبره شوند.